آیا ماهی ها به واکسیناسیون نیاز دارند؟
واکسیناسیون ماهی ها
در شرایط کنونی، واکسیناسیون ماهی ها بهترین گزینه برای مبارزه با بیماری های باکتریایی و ویروسی در پرورش آبزیان شناخته شده است. اولین گزارش ها در مورد واکسیناسیون ماهی، توسط دیوید سی بی داف، بود و به همین دلیل او را “پدر واکسیناسیون ماهی” می دانند.
پرورش آبزیان و نگهداری از ماهی ها، در سطح جهان به عنوان سریعترین بخش رشد یافته تولید مواد غذایی شناخته شده است. اما از طرفی هم، افزایش شیوع بیماری های میکروبی در سیستم پرورش آبزیان، اصلی ترین مانع در کسب موفقیت در این صنعت است. استفاده از آنتی بیوتیک ها در آبزیان و ماهی ها به دلایل گوناگونی، مانند مقاومت دارویی باکتریها و سمیت، انتقادات بسیاری را به دنبال داشته است.
واکسیناسیون در آبزیان
واکسیناسیون ماهی ها یک روش آسان، موثر و پیشگیرانه برای محافظت از ماهی در برابر بیماری ها است. واکسیناسیون فرایندی است که در آن، با استفاده از واکسن ها یک واکنش ایمنی کنترل شده و بی خطر در بدن یک حیوان ایجاد می شود. واکسن ها حاوی آنتی ژن هایی هستند که از ارگانیسم های بیماریزا به دست می آیند و به روش های مختلف، غیرپاتوژنیک یا غیر بیماری زا می شوند.
تزریق این آنتی ژن ها باعث تحریک سیستم ایمنی بدن حیوان می شود. این اتفاق باعث ایجاد مقاومت بدن در برابر بیماری های طبیعی که به طور مستقیم توسط عوامل بیماری زا ایجاد می شوند، می گردد. سلول های تولید کننده آنتی بادی، به نام لنفوسیت هایB پس از تحریک ناشی از تزریق واکسن، در صورت ورود عوامل بیماری زا به بدن، همچنان حساس و آماده برای پاسخ به عامل بیماری خواهند بود.
مزایا و اهمیت واکسیناسیون در ماهی ها
واکسیناسیون در ماهی ها نسبت به سایر گزینه های درمانی می تواند مزایایی داشته باشد، از جمله:
- عدم تجمع ضایعات سمی
- عدم بروز مقاومت دارویی
- بدون عوارض جانبی سمی
- بدون آسیب زیست محیطی
- از نظر تئوری می تواند هر بیماری باکتریایی و ویروسی را کنترل کند.
اما واکسن ها با برخی معایب های هم همراه هستند، از جمله:
- واکسن ها آنتی بیوتیک نیستند و پس از شروع بیماری، برای کنترل آن موثر نیستند.
- واکسن ها برای جلوگیری از شیوع بیماری خاص استفاده می شوند و برای درمان قابل استفاده نیستند.
عوارض استفاده واکسن های نامناسب در ماهی
استفاده از واکسن های نامناسب، می تواند با خسارت های زیادی همراه باشد. ضروری است که پیش از شروع واکسیناسیون، اطلاعات لازم درباره ی تهیه ی واکسن مناسب و موثر را کسب کنید، از جمله:
- واکسن باید ایمنی زایی بالایی داشته باشد
- واکسن باید مخصوص پاتوژن خاصی باشد.
- واکسن باید از حیوان برای مدت طولانی در برابر بیماری محافظت کند.
- واکسن مورد استفاده باید ایمن باشد و نباید باعث ایجاد سمیت در حیوان شود.
سیستم واکسیناسیون در ماهی ها
سه روش واکسیناسیون در مورد ماهی وجود دارد:
- سیستم تزریقی
- سیستم غوطه وری
- سیستم خوراکی – دهانی
سیستم واکسیناسیون تزریقی
سیستم تزریقی، یک روش موثر برای القای پاسخ ایمنی و تولید آنتی بادی در بدن ماهی است. تزریق ممکن است داخل صفاقی یا عضلانی باشد. اما عمده ترین مشکلی که در این روش وجود دارد این است که مصرف آن برای تعداد زیاد ماهی، بسیار زمان بر، دشوار و در نتیجه گران است.
در طول دوره تزریق واکسن، کنترل استرس ماهی بر توانایی آنها در ایجاد پاسخ ایمنی بهینه تأثیر می گذارد. برای جابجایی و تزریق ایمن، ماهی باید از اندازه جسمی مناسبی برخوردار باشد. به دلیل محدودیت های این روش، سیستم تزریق واکسن اکثرا در ماهیان با ارزش بالا استفاده می شود.
سیستم واکسیناسیون غوطه وری
در روش غوطه وری، ابتدا ماهی ها در محلول هایپراسموتیک قرار می گیرند. در واقع در این روش ماهی ها قبل از غوطه وری در محلول آنتی ژن، برای مدت کوتاهی در محلول نمکی هایپیراسموتیک غوطه ور می شوند تا جذب آنتی ژن توسط بدن آن ها افزایش یابد.
مزایای این روش این است که تعداد زیادی ماهی می توانند همزمان واکسینه شوند و می توان از آن برای واکسیناسیون بچه ماهی ها در هر اندازه ای استفاده کرد. عیب اصلی این روش این است که ماهی تحت استرس قرار می گیرد.
واکسیناسیون با اسپری، نوعی غوطه وری مستقیم است که در آن، محلول آنتی ژن تحت فشار به سمت ماهی پاشیده می شود.
سیستم خوراکی – دهانی
سیستم واکسیناسیون، خوراکی، یک روش واکسیناسیون بالقوه مفید برای واکسیناسیون است. علاوه بر سادگی، این روش یک گزینه ی مناسب برای ایجاد پاسخ ایمنی علیه عوامل بیماری زای دستگاه گوارش است. این روش ماهی را دچار استرس نمی کند. می تواند برای واکسیناسیون ماهی ها در هر اندازه ای مورد استفاده قرار گیرد و نسبت به پرورش عادی و شروع واکسیناسیون ماهی ها، به زمان و نیروی کار اضافی نیاز ندارد.
محدودیت اصلی این روش این است که برای به دست آوردن ایمنی موثر، لازم است مقدار زیادی آنتی ژن در طول واکسیناسیون استفاده شود. مقدار کل آنتی ژن مورد نیاز در این روش بسیار بیشتر از سیستم های تزریق و غوطه وری است. این روش، ضعیف است و به ماندگاری و پایداری سیستم تزریق نیست.
پاسخ ضعیف این نوع واکسیناسیون، به دلیل ضعف در انتقال آنتی ژن به گیرنده های آنتی بادی هی سیستم ایمنی است. به دلیل PH پایین و فعالیت آنزیمی زیاد، واکسن در قسمت ابتدایی روده تجزیه می شود و مقدار کمی آنتی ژن به انتهای و سایر اندام های لنفاوی ماهی ها می رسد.
برای غلبه بر این مشکل می توان از واکسن های پوشش دار استفاده کرد. اخیراً بیوفیلم پاتوژن باکتریایی برای واکسیناسیون خوراکی ماهی با قدرت اتصال به آنتی بادی بالا و محافظت در برابر تخریب با موفقیت ارزیابی شده است. گلیکوکالیکس موجود در بیوفیلم، به مقاومت واکسن در برابر تخریب در قسمت ابتدایی روده کمک می کند تا انتقال آنتی ژن به گیرنده های سلول های ایمنی در انتهای روده، بهتر و موثر تر انجام شود.
عوامل موثر در واکسیناسیون ماهی ها
استفاده از واکسن های کارآمد و تجویز صحیح آنها تنها عوامل موثر بر تأثیر واکسن ها نیستند. بازدهی مطلوب واکسن ها با استفاده از روش های مناسب مدیریت ماهی ها، قابل دستیابی است.
شرایط مطلوب محیطی و تغذیه مناسب بسیار مهم است و همچنین باید تلاش شود تا ماهی ها در استرس کمتری به ماهی ها وارد شود.
کارایی یک واکسن تا حد زیادی به شرایط سیستم ایمنی بدن بستگی دارد و بنابراین قرار گرفتن ماهی در معرض عواملی که ممکن است به سیستم ایمنی بدن آسیب برسانند می تواند باعث ضعف سیستم ایمنی ماهی شود.
پیشرفت های اخیر در واکسیناسیون ماهی
در طی دو دهه گذشته واکسیناسیون به عنوان یک روش مهم برای پیشگیری از بیماری های عفونی در ماهیان پرورشی، به ویژه در گونه های سالمون، شناخته شده است. تاکنون بیشتر واکسن های تجاری، واکسن های حاوی میکروب های غیرفعال شده ای هستند که از طریق تزریق یا غوطه وری تجویز می شوند.
عفونت های باکتریایی ناشی از باکتری های گرم منفی مانند Vibrio sp.، Aeromonas sp. و Yersiniasp با واکسیناسیون به طور موثری کنترل شده اند. واکسن های ضد عفونت های ویروسی، از جمله نکروز عفونی لوزالمعده، در پرورش ماهی های تجاری نیز استفاده شده است.
واکسن هایی علیه چندین عفونت باکتریایی و ویروسی دیگر مورد بررسی قرار گرفته که تولید و تزریق آنها از نظر فنی امکان پذیر است.
پیش آگهی واکسیناسیون ماهی ها
پیش آگهی کلی واکسیناسیون در ماهیان پرورشی، مثبت است و مرگ و میر را کاهش می دهد و برای آینده صنعت پرورش ماهی مهم است. همچنین واکسیناسیون باید به صورت تولید بیولوژیکی پایدار برسد و به کاهش مصرف آنتی بیوتیک کمک کند.
لیست واکسن های ماهی ها
| واکسن ها | گونه ها | مرض |
| باکتری Aeromonas salmonicida | ماهی سالمون دریای آتلانتیک | فورونکولوز |
| Vibrio anguillarum -Ordalii- Yersinia ruckeri Bacterin | قزل آلای رنگین کمان | ویبریوز ، یرسینیوز (بیماری روده ای سرخ دهان) |
| یرسینیا روکری باکتری | ماهی های سالمون | یرسینیوز (بیماری روده ای قرمز دهان) |
| Vibrio salmonicida Bacterin | ماهی های سالمون | لرزش |
| باکتری Vibrio anguillarum- salmonicida | ماهی های سالمون | لرزش |
| باکتری Aeromonas salmonicida | ماهی های سالمون | فورونکولوز |
| Edwardsiella ictaluri Bacterin | گربه ماهی | سپتی سمی روده |
| ویرمی بهاری ویروس کپور | کپور معمولی | ویرمی بهاری کپور ماهی |
| ویروس تبخال کوی (KHV) | کپور کوی | ویروس کوی هرپس (KHV) |
| واکسنهای بیوفیلم و سلولهای آزاد Aeromonas hydrophila | کپورهای بزرگ هند | افتادن |
| واکسن Streptococcus agalactiae (گروه B) | تیلاپیا
|
استرپتوکوکوز |
ویروس بتانودا
|
گروپ | بیماری ویروس بتانودا |
سخن آخر
علاوه بر بهینه سازی و بهبود شیوه های مدیریت عمومی، استفاده از واکسن در برخی از بخش های پرورش آبزیان برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های گوناگون، گسترده تر شده است. چندین دهه است که تعدادی از واکسن ها برای ماهیان سالمون استفاده می شود.
با این حال، تولید واکسن تجاری برای سایر بخش های پرورش آبزیان، از جمله تولید کنندگان ماهیان آب گرم، هنوز کاملاً توسعه نیافته است. تقاضای بیشتر تولیدکنندگان و افزایش سطح دانش و اطلاعات و علاقه تولید کنندگان به واکسیناسیون، باعث گسترش کاربرد واکسیناسیون شده است.
در حال حاضر، واکسن برای برخی از بیماری های مهم باکتریایی و ویروسی موجود است. واکسنی برای محافظت در برابر بیماری های انگلی و قارچی هنوز تولید نشده است. واکسیناسیون باید بخشی از یک طرح جامع مدیریت سلامت ماهی در نظر گرفته شود، نه راه حل برای یک بیماری محدود.
منبع:
http://aquafind.com/articles/Vaccination.php
