کپلک‌ کبد در گوسفندان و راههای درمانی آن

کپلک کبد در گوسفندان یا فاسیولوز و یا گندیدگی کبد، بیماری است که در اثر هجوم عوامل بیماری زا به کبد گوسفند ایجاد می شود. در کشتارگاه های گوسفند، بارها دیده شده است که کبد گوسفندان دچار عارضه هایی شده اند. اگر نکات‌ بهداشتی به خوبی رعایت نشود، گوسفند به کپلک کبد مبتلا خواهد شد. مصرف کبد(جگر) آلوده برای انسان ها مضر است.

یکی از مهم ترین راه های پیشگیری از ابتلا گوسفندان با این بیماری، عدم چرا گوسفندان در مراتع آلوده به انگل های عامل این بیماری کبدی است. بنابراین‌ باید به طور کلی با مناطقی که کپلک در آن ها شایع است، آشنا شوید. کپلک یا فاسیولا هپاتیکا می تواند ضرر های جدی در اقتصاد‌ دامداری ایجاد کند.

کپلک یا فاسیولوز، می تواند آسیب های جدی در حیات اقتصادی یک دامداری ایجاد کند. ضرر هاي کوتاه مدت این بیماری، تا 10 درصد ناشي از شكل حاد بیماری فاسیولوز می باشد. بیماری کپلک یا فاسیولوز مزمن می تواند با کاهش محصولات تولیدی دام ها و افزایش مرگ و میر، بیش از ۵۰ درصد بر اقتصاد دامداری تاثیر بگذارد. همچنین بیماری کپلک کبد یا فاسیولا هپاتیکا در گوسفندان، از جمله عوامل دور ریز گوشت در کشتارگاه ها است.

عامل اصلی ایجاد کننده کپلک کبد یا فاسیولوز، انگل فاسیولا هپاتیکا است. این انگل به طور معمول کبد گاو و گوسفند را آلوده می کند. انگل های بالغ از 2 تا 3 سانتیمتر طول دارند. این انگل ها در مجاری صفراوی تخم گذاری می کنند و سپس وارد روده حیوانات می شوند. نهایتا تخم ها از طریق مدفوع وارد مرتع می شوند.

چرخه زندگی کپلک‌ کبد در گوسفندان

انگل ها از تخم ها ایجاد شده و وارد گونه خاصی از حلزون ها به نام Galba truncatula می شوند. انگل در این مرحله از زندگی خود به شرایط مرطوب و گرم بالای 7 تا 10 درجه سانتی گراد نیاز دارد. چنین شرایط مطلوبی معمولا از اواخر بهار تا اواسط پاییز ایجاد می شود.

گله ای از انگل ها در حلزون ایجاد می شود. حلزون ها به مرتع وارد شده و انگل ها روی علف کیست ایجاد می کنند. گوسفندان این علف ها را می خورند. انگل های نابالغ به طور معمول به کبد مهاجرت می کنند و در صورت رشد و تبدیل شدن به انگل بزرگ سال، به کبد آسیب می رسانند.

10 تا 12 هفته پس از مصرف علف های آلوده، تخم های خورده شده به انگل های بالغ تبدیل شده و شروع به تخم گذاری می کنند.

علائم بالینی کپلک کبد یا فاسیولوز در گوسفندان

به طور کلی، بسته به میزان آلودگی و نیز مقاومت سیستم ایمنی بدن گوسفند، کپلک‌ کبد یا فاسیولوز به دو شکل حاد یا مزمن ایجاد می شود. زمان بروز این بیماری بستگی به زمان ورود حلزون ها به مرتع دارد. البته به طور کلی فاسیولوز یا کپلک کبد معمولاً از آگوست تا اکتبر، (از ماه اکتبر به بعد حاد و از دسامبر به بعد مزمن) مشاهده می شود.

فاسیولوز یا کپلک کبد حاد در گوسفندان

موارد حاد بیماری فاسیولوز، سه هفته پس از خوردن تعداد زیادی از انگل های نابالغ توسط گوسفند رخ می دهند. این بیماری به دلیل از دست دادن زیاد خون در کبد یا عفونت ثانویه کبد آسیب دیده توسط باکتری کلستریدیال، باعث ایجاد عوارض و بیماری شدید می شود.

بروز مرگ های ناگهانی در گله، اولین علامت ابتلا به بیماری فاسیولوز یا کپلک کبد حاد است. دام های مبتلایی که در مراحل اولیه بیماری هستند، ممکن است بی حال بوده و فعالیت و چرای آن ها کاهش یافته باشد. در چنین شرایطی جمع آوری گوسفندان در طویله ممکن است دشوار باشد. زیرا گوسفندان درد شکمی داشته و تمایلی به دویدن ندارند.

مرگ ناگهانی، می تواند باعث از دست رفتن دام ها شود. در واقع هپین مرگ ناگهانی است که باعث بروز خسارات و ضرر های اقتصادی قابل توجه در دامداری می شود.

به طور کلی، پی توان گفت که گوسفندان مبتلا به بیماری شدید حاد در اثر خونریزی شدید و آسیب کبدی به صورت ناگهانی می میرند.

فاسیولوز یا کپلک کبد مزمن‌ در گوسفندان

علائم اصلی بیماری فاسیولوز مزمن در گوسفندان عبارت اند از:

• ضعف شدید جسمانی
• کاهش کیفیت پشم گوسفند
• در بسیاری از گوسفندان، تورم فک تحتانی

گوسفندان مبتلا به فاسیولوز مزمن، به خصوص اگر باردار بوده و یا در دوران شیردهی قرار داشته باشند، نهایتا ممکن است در شرایط لاغری از دست بروند. از دست دادن ماده ها و بره های شان می تواند به شدت بر اقتصاد مزرعه تأثیر بگذارد. فاسیولوز مزمن می تواند باعث ایجاد آسیب های کلان اقتصادی شود‌.

تشخیص کپلک کبد یا فاسیولوز در گوسفندان

پس از بروز تعدادی مرگ و میر در مزرعه، با بررسی سابقه بیماری های شایع در یک منطقه، می‌ توان درباره علل ایجاد مرگ و میر حدس هایی زد. اگر در یک‌ منطقه، بیماری فاسیولوز در گذشته شیوع پیدا کرده بوده باشد، پی می تواند علت احتمالی بروز مرگ و میر های جدید در مزرعه باشد.

تشخیص قطعی ابتلا دام به کپلک کبد یا فاسیولوز را می توان پس از تهیه نمونه های کبدی از گوسفندان مرده و بررسی آن ها، انجام داد. همچنین می توان با تهیه نمونه های خون از موارد مشکوک و بررسی افزایش آنزیم های کبدی و یا کاهش سطح پروتئین هی خون، درباره علت مرگ و میر تصمیماتی اتخاذ کرد.

تشخیص کپلک کبد یا فاسیولوز مزمن در گوسفندان

بیماری فاسیولوز مزمن را می توان با مشاهده تخم های انگل فاسیولا هپاتیکا در نمونه های مدفوع تشخیص داد. اگرچه تولید تخم می تواند متناوب باشد. به همین دلیل ممکن است گاهی اوقات جواب آزمایش یک گوسفند آلوده، منفی باشد. نمونه های مدفوع را می توان با استفاده از تست همدوسیژن ELISA آزمایش کرد.

این تست می تواند عفونت دام های بزرگسال را 2 تا 3 هفته زودتر از شمارش تخم های انگل موجود در مدفوع، تشخیص دهد. در دام های تلف شده، آسیب مزمن کبدی مشاهده می شود. همچنین در حیوانات مرده، انگل های بالغی در مجاری صفراوی و کیسه صفرا آن ها یافت می شود.

از نمونه های خون می توان برای بررسی آلودگی یک گوسفند به بیماری کپلک‌ کبد یا فاسیولوز استفاده کرد. اما تست خون عفونت فعلی را نشان نمی دهد.

به طور کلی، باید بدانید که تشخیص نهایی ابتلا دام ها به فاسیولوز یا کپلک کبد، باید توسط یک‌ دامپزشک انجام شود. پس از تشخیص اولیه، دامپزشک سعی خواهد کرد با انجام تست های آزمایشی، تشخیص خود را تایید کند. البته علاوه بر این اقدامات، باید احتمال ابتلا دام ها به بیماری های دیگری که علائم مشابهی با فاسیولوز دارند، رد شود.

تشخیص قطعی و صحیح، باعث انتخاب بهترین برنامه درمانی برای بهبود وضعیت سلامتی گله خواهد شد. بدین ترتیب می توان از وقوع خسارات اقتصادی کلان، پیشگیری کرد.

درمان گندیدگی کبد در گوسفندان

عوامل مختلفی در درمان این بیماری دخیل هستند. باید به صورت فوری، مشکل گوسفندان مشکوک را تشخیص دهید. تشخیص زودهنگام، باعث انجام‌ به موقع اقدامات درمانی خواهد شد. در چنین شرایطی احتمال موفقیت درمان به شدت افزایش پیدا خواهد کرد.

تنهای داروی موثر برای درمان موارد حاد بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز، تریکلابندازول است. گوسفندهای خیس شده (در اثر باران یا رطوبت زمین مرتع) باید سریعا به مراتع تمیز منتقل شوند. رطوبت از عوامل مستعد کننده ابتلا گوسفندان‌ به این بیماری است.

در موارد مزمن ابتلا گله به کپلک کبد یا فاسیولوز، بهتر است از داروهای جایگزین داروی تریکلابندازول استفاده کنید. برخی از محصولات ضد فاسیولوز، شامل ترکیبی از کرم ها و فلوکوسیدها هستند. این محصولات فقط باید در مواردی که دامپزشک استفاده از آن ها را ضروری می داند، انجام شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره درمان کپلک کبد یا فاسیولوز، با یک‌ دامپزشک تماس بگیرید. نوع دارو و برند آن را باید پس از مشورت با یک دامپزشک انتخاب کنید.

کنترل فاسیولوز در گوسفند

به طور کلی، در مراتعی که حلزون های حامل این انگل ها موجود هستند، احتمال ابتلا دام ها به کپلک کبد یا فاسیولوز وجود دارد. همچنین، باید نکات ایمنی و بهداشتی به دقت رعایت شوند. به عنوان مثال، دام های جدید میش از ملحق شدن به گله، ابتدا باید قرنطینه شوند.

مزارع فاقد سابقه ابتلا به بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز نیز باید همچنان به اقدامات پیشگیرانه ادامه بدهند. عدم ابتلا گله به این بیماری در گذشته، به هیچ عنوان نمی تواند نشان دهنده ایمنی گله در برابر این بیماری باشد. تمام‌ دام ها، در سراسر جهان، مستعد ابتلا به این اختلال هستند.

به طور کلی، در مناطقی که گله به صورت آزاد در مراتع چرا می کنند، احتمال ابتلا گوسفندان به این بیماری انگلی بالا است. باید به این نکته توجه داشته باشد که حصار کشی نمی تواند به طور کامل از ورود حلزون های حامل انگل های فاسیولا جلوگیری کند. همچنین تخریب زیستگاه های این‌ حلزون ها، نیاز به صرف وقت و هزینه زیادی دارد.

بر اساس شرایط آب و هوایی و سابقه بیماری های شیوع پیدا کرده در منطقه زندگی تان، باید اقدامات پیشگیرانه لازم‌ را انجام دهید. پیشگیری از ابتلا گوسفندان‌ به این بیماری انگلی، دارای اهمیت فوق العاده بالایی است. درمان این اختلال، به صرف هزینه و وقت زیادی نیاز دارد.

در صورت شیوع این بیماری در یک گله، صاحب دامداری باید خود را برای خسارت های سنگینی بپردازد.

مراتع مرطوب، از جمله مکان هایی هستند که احتمال ابتلا گوسفندان به این بیماری، در آن ها بالا است. اگر در مناطق مرطوب زندگی می کنید، باید اقدامات بیشتری برای پیشگیری از ابتلا دام هایتان به بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز انجام دهید.

برنامه های ضد شیوع بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز، به طور کلی به منطقه ای که دامداری در آن قرار دارد، بستگی دارد.

روش های پیشگیری از ابتلا گوسفندان به فاسیولوز

شما می توانید از برخی داروها برای پیشگیری از ابتلا دام هایتان‌ به بیماری کپلک‌ کبد یا فاسیولوز استفاده کنید. ابتدا باید زمان شیوع این بیماری را بدانید. سپس پس از مشورت با یک‌ دامپزشک و تعیین دارو، نسبت به مصرف آن در دام هایتان اقدام کنید. باید از این داروها در زمان مناسب استفاده کنید.

اگر داروهای ضد فاسیولوز‌ را در ماه های پیش از شیوع این بیماری استفاده کنید، می‌ توانید به خوبی از ابتلا گوسفندان تان به کپلک کبد یا فاسیولوز پیشگیری کنید.

سخن آخر

کپلک کبد یا فاسیولوز، یک بیماری انگلی است که به طور معمول گاو ها و گوسفند ها را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری توسط انگل فاسیولا هپاتیکا ایجاد می شود. از آن جا که شیوع این بیماری در گله می تواند باعث بروز خسارت های شدید اقتصادی شود، پیشگیری از بروز آن امری حیاتی و مهم است.

از روش های مختلفی برای پیشگیری از شیوع بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز در گوسفندان استفاده می شود. دامپزشکان‌ می توانند با توجه به شرایط آب و هوایی و بهداشتی یک‌ منطقه، برنامه پیشگیری مناسب را تجویز کنند. پیشگیری به مراتب کم هزینه تر از درمان بیماری کپلک کبد یا فاسیولوز در گوسفندان است.

منبع:

https://www.nadis.org.uk/disease-a-z/sheep/liver-fluke-control-in-sheep/