کتوز و کبد چرب در گاوها
کتوز و کبد چرب در گاو، دو بیماری متابولیکی هستند که می توانند گاوهای شیرده را در اواخر و اوایل شیردهی تحت تأثیر قرار دهند. این دو بیماری می توانند باعث کاهش باروری و افت شیر دهی در گاوها شوند. نگهداری مناسب از گاوهای خشک برای پیشگیری از ابتلا به هر دو بیماری مهم و کلیدی است.
کتوز در گاوها چیست؟
کتوز یک بیماری شایع در میان گاوهای بالغ است. این بیماری معمولاً در گاوهای شیرده و در اوایل دوران شیردهی اتفاق میفتد. بیشتر با بی اشتهایی جزئی و افسردگی تشخیص داده می شود. کتوز به ندرت، در اواخر دوران حاملگی گاو اتفاق میفتد. علاوه بر کاهش عملکرد و بی حالی، برخی اوقات علائم اختلال عملکرد عصبی زیر هم دیده می شوند:
- پرخاشگری
- لیسیدن غیرطبیعی
- خوردن اجسام غیرطبیعی
- عدم هماهنگی حرکات و راه رفتن غیر طبیعی
شیوع کتوز در گاوها
این بیماری در میان تمام گاوهای سرتاسر جهان شایع است. اما در دامداری هایی که گاوهای شیرده پرورش می دهند و برای تولید میزان بالایی شیر برنامه ریزی می کنند، شایع تر است.
در واقع، کتوز یک بیماری متابولیکی است که بطور معمول در گاوهای شیرده، در روزها و هفته های پس از زایمان و در اوایل دوران شیردهی اتفاق میفتد.
کتون ها مواد شیمیایی هستند که هنگام کاهش وزن گاوها، در نتیجه تجزیه چربی تولید می شوند. در صورت کاهش وزن بیش از حد یا سریع، ممکن است سطح کتون در خون به حدی برسد که گاو احساس ناراحتی کند. احتمال کاهش تولید شیر و مصرف غذا وجود دارد. این اختلال، کتوز بالینی نامیده می شود.
مدیریت کتوز در گاوها
یک گاو شیری با بازده بالا معمولاً در هفته های پس از زایمان قادر به خوردن غذای کافی نیست. حتی نمی تواند تمام انرژی مورد نیاز تولید شیر خود را جبران کند.
بنابراین در برخی موارد تجزیه چربی ها و از دست دادن وضعیت ایده آل بدن در اوایل شیردهی تقریباً اجتناب ناپذیر است و اغلب شاهد افزایش جزئی یا متوسط سطح کتون خون به طور همزمان با کاهش وزن هستیم. از این اختلال به عنوان کتوز تحت بالینی یاد می شود.
با این حال، در یک گله کاملاً کنترل شده و تحت مراقبت، این کاهش وزن و در نتیجه، افزایش سطح کتون خون باید در کمترین میزان ممکن رخ دهد. افزایش خفیف در سطح کتون، همانطور که در کتوز تحت بالینی مشاهده می شود، ممکن است مشکلات کاملاً جدی ایجاد کند که می توانند بسیار قابل توجه باشند. به عنوان مثال می توان به کاهش تولید شیر و کاهش باروری دام ها اشاره کرد.
کبد چرب در گاوها چیست؟
بیماری کبد چرب در گاوها در اواخر دوران شیردهی، زایمان و در همچنین اوایل دوران شیردهی رخ می دهد. این اختلال معمولاً فقط در گاوهای شیرده دیده می شود و اغلب با بیماری کتوز ارتباط نزدیکی دارد.
به عنوان یکی از عوارض طبیعی پس از زایمان در گاو، می توان مقدار کمی کاهش وزن در گاو را مشاهده کرد. همچنین ممکن است که ذخایر چربی بدن گاو تجزیه شود. سپس چربی موجود در خون به کبد منتقل شده و در آنجا وارد چرخه های متابولیک می شود.
اگر مقدار زیادی مولکول چربی از ذخایر بدن گاو آزاد شود، می تواند باعث تجمع و رسوب زیاد چربی در کبد گردد.
کبد وظایف مهمی بر عهده دارد و وقتی مقدار زیادی چربی در زمان زایمان، در این عضو رسوب کند، ممکن است باعث ایجاد مشکل در متابولیسم گاو و سیستم ایمنی بدن او شود. همانند کتوز، ممکن است شاهد مشکلاتی در تولید شیر و باروری دام، در نتیجه ی بیماری کبد چرب در گاوها باشیم.
علت کبد چرب در گاوها
کبد چرب از افزایش بیش از حد چربی در دسترس بدن ناشی می شود و یکی از بیماری های مهم متابولیکی گاوهای شیرده، در دوران پس از زایمان است. اگرچه این مشکل اغلب یک اختلال پس از زایمان محسوب می شود، اما معمولاً قبل و هنگام زایمان نیز ایجاد می شود. کبد چرب هنگام زایمان معمولاً با کتوز همراه است.
بیماری کبد چرب (لیپیدوز کبدی) در نتیجه عدم توانایی کبد در مقابله با مقدار چربی وارد شده به کبد برای متابولیسم و تبدیل به گلوکز، ایجاد می شود. کبد چرب در گاوهای شیرده پر تولید در دوره پس از زایمان، بروز می کند. این بیماری بیشتر در گاوداری هایی دیده می شود که همه گاوها (تعداد کم و زیاد) از یک نوع جیره تغذیه می کنند و در گاوهای بالغ بیشتر مشاهده می شود.
عوامل خطر کبد چرب در گاوها
کبد چرب عمدتا در دو هفته اول شیردهی رخ می دهد، اما ممکن است تا یک ماه پس از زایمان نیز رخ دهد. روند بیماری مشابه کتوز است، اما نوع شدیدتری از بیماری است که حیوانات دارای چربی بیش از حد را تحت تأثیر قرار می دهد.
کبد چرب زمانی اتفاق میفتد که گاوهای شیری با میزان تولید بالای شیر در اواخر بارداری چاق شوند. به این معنی که نمره بدنی آنها در هنگام زایمان بسیار زیاد باشد. در هنگام زایمان گاو به دلیل افزایش تقاضای ناگهانی برای انرژی مصرفی در دوره شیردهی، یک تعادل انرژی منفی ایجاد می شود و بنابراین بدن ذخایر چربی بدن را برای تأمین نیازهای انرژی اضافی تجزیه می کند.
اثبات شده است که گاوهایی که در وضعیت زایمان دارای نمره ی بالای بدنی هستند، اشتهای بسیار کمتری نسبت به شرایط نرمال دارند. اشتهای کم به این معنی است که در گاوهای دارای اضافه وزن، ذخایر چربی خیلی بیشتر از گاوهایی که شرایط ایده آل بدنی دارند، استفاده می شوند، زیرا مصرف انرژی در حالت نرمال بسیار کمتر است.
تجزیه ذخایر چربی منجر به افزایش چربی خون (چربی اضافی در خون) و رسوب چربی در کبد و سایر اندام ها می شود. در چنین شرایطی کبد دیگر قادر به عملکرد موثر نیست و نمی تواند چربی ها را به گلوکز تبدیل کند و منجر به افت قند خون می شود. عدم دسترسی به گلوکز منجر به تولید کتون می شود که به داخل ادرار وارد شده و منجر به کتوز می شود. سندرم کبد چرب با افزایش بروز اختلالات متابولیکی، عفونی و تولید مثل، مرتبط است.
عوارض کبد چرب در گاوها
تجمع چربی در کبد، عملکرد متابولیک این عضو را مهار می کند و باعث ایجاد مشکلات جدی و متعددی در سلامتی می شود که اغلب منجر به مرگ می شود. از آنجا که درمان بالینی غالباً ناموفق است، پیشگیری از این بیماری، بهترین اقدام ممکن برای حفظ سلامتی گله است. برای کاهش خطر ابتلا به کتوز یا سندرم کبد چرب، نمره وضعیت بدنی مطلوب باید بین ۲.۷۵تا۳.۵ حفظ شود.
علائم کبد چرب در گاوها
متداول ترین علائم کبد چرب در گاوها، شیوع بالای بیماری های مختلف مانند (تب شیر، کتوز، ورم پستان، احتباس غشای جنین) در زمان زایمان است. از دیگر علائم کبد چرب در گاوها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی حالی
- بی اشتهایی
- کاهش تولید شیر
- کاهش سریع وزن
- ضعف و خواب زیاد
- مشکلات سیستم عصبی
نهایتا، در صورت عدم درمان، گاو بیمار، ممکن است بمیرد. پس از بروز علائم، آسیب کبدی احتمالاً قبلاً رخ داده است. تأثیر آن بر تولید شیردهی به شدت آن بستگی خواهد داشت. بررسی بافت آسیبی پس از مرگ دام، می تواند تشخیص را تأیید کند. زیرا کبد گاوی که از سندرم کبد چرب رنج می برد ملتهب خواهد بود و رنگ طبیعی بنفش کبد سالم به رنگ نارنجی تغییر پیدا خواهد کرد.
درمان کبد چرب در گاوها
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری کبد چرب در گاوها وجود ندارد، با این حال، در موارد خفیف، گاوها ممکن است بهبود یابند. در موارد بهبودی، خطر ابتلا به سایر اختلالات مرتبط با متابولیسم، مانند تأخیر در باروری، تولید شیر کم یا سلامتی پستان ممکن است افزایش یابد و به طور بالقوه منجر به مرگ زودهنگام گله شود.
هدف از درمان، بازگشت گاو به تعادل انرژی مثبت است. افزایش اولیه گلوکز خون تا زمانی که گاو شروع به خوردن غذا کند مفید خواهد بود. پروپیلن گلیکول خوراکی می تواند منبع انرژی را تأمین کند. همچنین با پیشگیری از افزایش وزن قبل از زایمان گاو از بروز این بیماری جلوگیری می شود. در حالت ایده آل، گاوها باید با نمره وضعیت بدنی بالاتر از 3.0 زایمان کنند.
شرایطی که منجر به کاهش گلوکز خون و غلظت انسولین می شود نیز در بروز کبد چرب می توانند موثر باشند.
بیشترین افزایش تری گلیسیرید کبد به طور معمول در هنگام زایمان اتفاق میفتد. میزان کاهش مصرف خوراک قبل و بعد از زایمان یا در طی بیماری در اثر مقدار موجود چربی بدن، میزان تجمع تری گلیسیرید را کاهش می دهد.
تجمع بیش از حد تری گلیسیرید داخل سلولی در سلولهای کبدی منجر به اختلال در عملکرد کبد و آسیب سلولی می شود. اگرچه تجمع چربی در کبد یک روند برگشت پذیر است. اما سرعت کند مصرف تری گلیسیرید به عنوان لیپوپروتئین باعث می شود که این اختلال برای مدت طولانی ادامه یابد. کاهش محتوای لیپیدهای کبدی معمولاً هنگامی شروع می شود که گاو به تعادل انرژی مثبت برسد. اما ممکن است چند هفته طول بکشد تا کاملاً علائم بیماری را از بین ببرد.
پیشگیری از بیماری کبد چرب
به حداقل رساندن استرس برای پیشگیری از ابتلا به کبد چرب مهم است. باید از تغییرات ناگهانی محل نگهداری گاوها جلوگیری کرد. به عنوان مثال، تغییر در جیره غذایی، محل نگهداری، دما، گله و غیره ممکن است باعث کاهش در مصرف خوراک و نهایتا بروز کبد چرب شود. در ادامه، به چند مورد از راهکارهای پیشگیری از بیماری کبد چرب اشاره می کنیم:
- استفاده از چربی های خوراکی را به حداقل برسانید.
- میزان مناسبی از فیبر را در رژیم غذایی گله بگنجانید.
- نمرات بدنی گاوها را به طور سیستماتیک کنترل کنید.
- از رژیم های غذایی مناسب برای تغذیه گله استفاده کنید.
- در دوره پس از زایمان از کولین، متیونین یا نیاسین در رژیم غذایی گاو استفاده کنید.
انجام اقدامات پیشگیرانه علاوه بر کمک به حفظ سلامتی و تولید شیر گله، از تحمیل هزینه های اضافی درمانی جلوگیری می کند. پس مهم است همواره، با یک دامپزشک برای نظارت بر سلامتی دام های گله مشاوره داشته باشید.
منابع:
https://www.thecattlesite.com/diseaseinfo/212/fatty-liver-syndrome/
https://www.fwi.co.uk/livestock/guide-preventing-ketosis-fatty-liver-dairy-cows
